1. Toxiciteit

Achtergrond
Chemische stoffen kunnen toxisch zijn, waarbij we meestal bedoelen dat ze in meer of mindere mate giftig zijn voor mensen. Deze giftigheid kan zowel gevolgen hebben op korte als op lange termijn. In het eerste geval spreken we van acute toxiciteit, in het tweede van chronische toxiciteit. In het laatste geval denken we dan bijvoorbeeld aan carcinogene, mutagene of reprotoxische (CMR) effecten.

Is er al een toxiciteitsbeoordeling beschikbaar?
Twee eenvoudige vuistregels om een eerste indruk te krijgen van de toxiciteit van chemische stoffen zijn kijken naar hun indeling op het etiket of in het veiligheidsinformatieblad (VIB), of een blik te werpen op reeds vastgestelde grenswaarden. 

Aan de hand van de indeling
Door een kritische blik werpen op de indeling van het gevaarlijke product volgens DSD/DPD (dangerous substances directive/dangerous preparations directive) of CLP/EU-GHS (classification, labelling and packaging/globally harmonized system) kan je vrij snel de gevaren inschatten. Waar ernstige acute of chronische effecten mogelijk zijn, is het gevaar het grootst. De FOD WASO publiceerde begin 2012 een affiche waarin het oude en nieuwe systeem met elkaar worden vergeleken en men een overzicht krijgt van allerlei gevaarlijke eigenschappen op basis van de indeling. Wanneer een VIB niet ter beschikking is, kan je je toevlucht nemen tot de websites van de leveranciers, of in betalende databanken. Een gratis alternatief zijn de internationale chemische veiligheidskaarten (International Chemical Safety Cards of ICSC) waar heel wat basisinformatie, ook over de toxiciteit, per stof staat samengevat.

Aan de hand van grenswaarden
In onderstaande tabel zijn twee vaak gebruikte eenvoudige interpretatiemogelijkheden van de toxische eigenschappen van een product aan de hand van vastgelegde grenswaarden weergegeven:
 

 Toxiciteitsklasse Methode 1     Methode 2
   als gas/damp (in mg/m³)  als aërosol (in mg/m³)  als gas/damp (in ppm)
 lage toxiciteit  >1000 >10  >500 
 matige toxiciteit  100-1000  1-10  10-500
 hoge toxiciteit  10-100  0,1-1  0,1-10
 zeer hoge toxiciteit  <10  <0,1  <0,1

 
Is er geen toxiciteitsbeoordeling beschikbaar?
Geen nood, er bestaan heel veel (gratis) databanken waarin je zelf op zoek kan gaan naar de toxische eigenschappen van producten en stoffen. Je eigen beoordeling kan je bevoordeeld in drie stappen uitvoeren:

stap 1: verzamel toxiciteitsinformatie: Patchwork is hierbij een fantastisch hulpmiddel. In dit pdf-stroomdiagram zijn hyperlinks opgenomen naar alle belangrijke gratis internetdatabanken
stap 2: leg op basis hiervan een kritisch effect vast (bijvoorbeeld aan de hand van de laagste DNEL, NOAEL,... voor een bepaald effect)
stap 3: bepaal op basis hiervan een toxiciteitsklasse zoals bijvoorbeeld

  • klasse 0: weinig giftig, effect treedt alleen op bij overmatige expositie
  • klasse 1: laag giftig, effect is reversibel, wel enige hinder
  • klasse 2: matig giftig, effect treedt op, maar de schade is niet permanent
  • klasse 3: zeer giftig, effect treedt op en de schade is permanent
  • klasse U: onbekend, geen gegevens voorhanden over optreden van het effect

Documentatie

Tools

  • BMDS Benchmark Dose Software
  • Demeter INRS databank reprotoxische stoffen
  • ECHA C&L klik "CL Inventory" waarna je de indeling van een stof kan opzoeken
  • GESTIS Substance Database
  • MIXIE Canadees platform om toxicologische effecten van combinaties van gevaarlijke stoffen (een 700-tal) in te schatten op basis van literatuurgegevens
  • Patchwork helpt je om de juiste databanken te kiezen om een antwoord te krijgen op je vraag

Websites